روشنفکری دینی

ترمزهای قوی‌تر، در مورد جهاد و قصاص و حدود و جدال آمده ‏است. خدای خالق ودود (عاشق) ما که ما را از خودمان بهتر می‌شناسد و می‌گوید: 
«وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ.» (ق(50) / 16)
(و به‌یقین ما انسان را آفریدیم و می‌دانیم نفس او چه وسوسه‌‏هائی به‌ او می‌کند و ما از رگ گردن به‌او نزدیک‌تریم.)
خوب می‌داند که در ذات ِ بی‏‌موتور و بی‌ترمز ِ ما چه تحریک و توطئه‌‏های شیطانی، حتی در اعمال به‌خیال خودمان عادی، کارگزارده شده ‏است. چه آن‌موقع که به ‌خشم و غضب حیوانی و انسانی درمی‌‏آئیم و چه آن ‌موقع که حبِ ‌خدا و بغض دشمنان خدا وجودمان را تسخیر می‌کند اگر به‌ او و به تقوا پناه نبریم و به‌جای عدالت و اعتدال راه تعدی و انتقام را که بسیار هم طبیعی است، پیش ‏بگیریم خودش می‌داند که به‌کجاها پرت خواهیم شد.
دقت کنید، خودتان قرآن را از روی کشف‏ الایات ورق بزنید، ببینید هرجا امر یا اجازه‌‏ای برای قتال، قصاص، انتصار، طلاق، تعزیر،تلافی و امثال ذلک وجود دارد، قرآن پس از آن، پیش از آن یا همراه آن پا روی ترمز گذاشته سفارش عدالت، تقوا، تعدیل، و تسلط بر نفس را برای جلوگیری از تعدی و تجاوز از مقابله به‌ مثل یا خروج از حدودِ مقرر می‌نماید. حتی بیشتر از دستور یا اجازه اصلی عمل.
آیه جامع و کامل چهار رکنی دستور جنگ که پیش‏آهنگ آیات دیگر و شیپور جهاد اسلام می‌باشد (نازل شده در سال اول هجری)، چنین خلاصه شده ‏است: 
«وَقَاتِلُواْ فِی سَبِیلِ اللّهِ الَّذِینَ یُقَاتِلُونَکُمْ وَلاَ تَعْتَدُواْ» (بقره(2) / 190)
(و جنگ‌کنید. در راه خدا- علیه‌کسانی‌که با شما می‌جنگند- ولی تعدی و تجاوز از حد ننمائید...)
این آیه با «قاتِلوُا» شروع می‌‌شود و به «لا تَعْتَدوُا» خاتمه پیدا می‌کند، در وسط با انحصار «الَّذینَ یُقاتِلوُنَکُمْ» محدود می‌گردد و فقط «فی سَبیلِ‏ الله» می‌تواند باشد. یعنی یک امر اثباتی است با سه شرط تحدیدی؛ یا موتور یک‌طرفه و ترمز سه‌طرفه، و چون نازل‌کننده‌ آیه متوجه بوده است که مؤمنین بیش از آن چه ممکن است از جنگ وحشت و امتناع داشته باشند، «لاتَعْتَدُوا» و نهی از افراط‌کاری را فراموش می‌نمایند، پس از اعلام چهار رکن فوق، ‌التفات مجدد به مطلب و یادآوری مؤکد می‌‌شود که: 
«إِنَّ اللّهَ لاَ یُحِبِّ الْمُعْتَدِینَ.» (بقره(2) / 190) 
(.... خدا تعدی‌کنندگان را دوست ندارد.)

مهدی بازرگان

" ترمز و تفضل؛ بازیابی ارزش‌ها، مجموعه آثار جلد ۲۵ "