طبیعت احساسی

سرشت ایرانی در طی زمان و بر اثر عواملی ریشه دار چنان شده که بیشتر گراینده به تفکر اشراقی باشد، نه استدلالی؛ بیشتر عاطفی باشد تا واقع بین. فکر اشراقی یعنی آنکه احساس و جهشهای آنی ذهن بیشتر از تفکر و منطق در داوری و تصمیم گیری مداخله داشته باشند. نتیجه این طبیعت احساسی غلبه افراط و تفریط بر امور است و موجب شده ایرانی یا چیزی را زیاد دوست بدارد یا زیاد دشمن...
آنچه برای ما از نان شب واجبتر است گسترش سلطه عقل و ضابطه و قاعده می باشد.

محمّد‌علی اسلامی‌نُدوشن
گفته ها و ناگفته ها

عدم تعادل

"خصوصیّت برجسته‌ی جامعه‌ی ما «عدم تعادل» است. برای آن که ما در هرج و مرجِ مادّی و معنوی غوطه‌ور نشویم، از داشتنِ یک حدّاقل تعادل ناگزیر هستیم، پس باید هوشیار بمانیم. باید هدفی برای جامعه‌ی خود تعیین کنیم.
این هدف باید بدانگونه باشد که هر فردی خیرِ خود را در خیرِ جامعه ببیند؛ به عبارت دیگر، این "تنـهارَویِ" لجاج‌آمیز باید جای خود را به روحِ همکاری بدهد. بدینگونه، نوعی تعاونِ صمیمانه بینِ طبقات مختلف اجتماع از یک طرف و بینِ ملّت و دولت از طرف دیگر، برقرار خواهد شد. پایه‌ی همه‌ی اینها، عدالتِ اجتماعی است."

محمد علی اسلامی ندوشن، 
گفته ها و نا گفته ها