ما اگر بتوانیم حکیم بودن پیامبر را در کارها، در گفتار، در تقنین و تشریع بفهمیم، عقلهای ما به جنبش خواهد آمد و تحول فکری در ما پیدا خواهد شد. پیغمبر همیشه سعی می‌کرد عقلها را بیدار کند و به «چرا» و «به چه دلیل» وادار کند، نه اینکه مردم را فقط به سکوت و تعبّد وا دارد. روش او این نبود که از خواب مردم استفاده کند، از بیداری مردم استفاده می‌کرد.
مرتضی مطهری، یادداشتها، ج ۹ ص ۱۳۳ و ۱۵۱
از آنجا که هدف اساسی دین، تغییر شکل دادن و رهبری حیات درونی و بیرونی آدمیست، حتی بیش از جزمیات علمی نیازمند آنست که اصول اولیه اش بر بنیانی عقلانی بنا شده باشد.
محمد اقبال لاهوری،
احیای فکر دینی در اسلام، ص ۴
سرشت ایرانی در طی زمان و بر اثر عواملی ریشه دار چنان شده که بیشتر گراینده به تفکر اشراقی باشد، نه استدلالی؛ بیشتر عاطفی باشد تا واقع بین. فکر اشراقی یعنی آنکه احساس و جهشهای آنی ذهن بیشتر از تفکر و منطق در داوری و تصمیم گیری مداخله داشته باشند. نتیجه این طبیعت احساسی غلبه افراط و تفریط بر امور است و موجب شده ایرانی یا چیزی را زیاد دوست بدارد یا زیاد دشمن...
آنچه برای ما از نان شب واجبتر است گسترش سلطه عقل و ضابطه و قاعده می باشد.
محمّد‌علی اسلامی‌نُدوشن
گفته ها و ناگفته ها
"عقل به تنهایی قادر نیست که بشر را نجات دهد و بزرگترین عیب فرهنگ اروپا اینست که میخواهد با عقل به تنهایی بدون اینکه با روح یا وجدان یا ایمان پیوندی داشته باشد فقط با نیروی عقل کشتی بشریت را از مهلکه نجات دهد. "
اقبال لاهوری