روشنفکری دینی

فرهنگ سازگاری ناشی از پیش‌بینی ناپذیری شرایط محیطی، اجتماعی، سیاسی و احساس ناامنی مستمر است. در این فرهنگ، ناامنی نهادینه شده و به تبع آن، دروغ، ریا و نفاق رشد می‌کند. در فرهنگ سازگاری، اصل بر بقاء و حفظ وضع موجود، بی‌همتی برای تغییر، خود محوری، عدم همکاری‌های اجتماعی، بی‌نظمی، پراکندگی، عدم خطر پذیری و قبول ریسک و آمادگی پرداخت هزینه برای اصلاح و تغییر است. در فرهنگ سازگاری، چون هدف، حفظ و بقاء خود در شرایط متغیر و غیرقابل پیش بینی جامعه و شرایط اقلیمی است، کار بلند مدت منظم و محکم کمتر صورت می‌گیرد و بیشتر تلاش‌ها در مسیر اهداف کوتاه مدت، توأم با زرنگی و حتی حقه‌بازی و دروغ گوئی و نقض حقوق دیگران است. و با آنکه سطح آموزش و آگاهی عمومی افزایش یافته است، هنوز ما آمادگی انجام کار بلند مدّت و منظم و همکاری‌های گسترده اجتماعی را به علت ریشه‌های عمیق فرهنگ «سازگاری» و ویژگی مهم آن؛ «پرهیز از خطر» و پرداخت هزینه (ریسک) برای اصلاح وضعیت موجود را به دست نیاورده‌ایم.

عبدالعلی بازرگان،
سازگاری یا ستیز با سختی و ستم